حدیث محمّد ، فرستاده خدا

امام حسن عليه‏السلام : از دايى‏ام هند پسر ابو هاله ، درباره شمايل پيامبر خدا پرسيدم ، كه وى ، توصيفگر پيامبر صلی الله علیه و آلهبود . وى گفت : پيامبر خدا ، ستبر و بااُبّهت بود . چهره‏اش مانند ماه شب چهارده مى‏درخشيد ، با قدّى بلندتر از افراد متوسّط القامه ، و كوتاه‏تر از افراد لاغر و بلند قامت . سرى بزرگ داشت و موهاى وى ، نه خيلى مجعّد بود ، و نه كاملاً صاف و نرم . اگر قسمت بافته موهايش باز مى‏شد ، فرق باز مى‏كرد ، وگرنه ، آن را به حال خود مى‏گذاشت و در هر حال ، در مواقعى كه موى خود را بلند مى‏كرد ، بلندى مو از لاله گوشش تجاوز نمى‏كرد . رنگش درخشان بود ، پيشانى‏اش پهن بود و ابروانى كشيده و كمانى داشت . ابروانش در عين كشيده بودن ، كامل و پُرمو بود؛ ولى پيوسته نبود . هرگاه عصبانى مى‏شد ، رگِ ميان ابروهايش متورّم مى‏شد . بينى او باريك و در وسط ، كمى برجسته بود . نورانيّتى داشت كه هميشه وى را در بر داشت ، به‏گونه‏اى كه كسى كه در او تأمّل نداشت ، متكبّرش مى‏انگاشت .
محاسن او كوتاه و پُرپشت بود ، و گونه‏هايش هموار و كم‏گوشت . دهانش بزرگ و دندان‏هايشان سفيد و برّاق بود . رشته مويى نازك از گردن يا سينه تا ناف داشت . گردن او گويى تُنگى نقره‏فام بود .
خلقتى همگون داشت ، بدنش فربه بود و در عين حال ، سينه و شكمش در يك سطح قرار داشت . شانه‏هايى پهن و عضلانى ، و بدنى سفيد و نورانى داشت . از زير گردن او تا ناف، رشته مويى نازك ، مثل يك خط ، قرار داشت . پايين سينه و شكم وى و ساير قسمت‏ها عارى از مو بود و در مقابل ، ساعد ، شانه‏ها و بالاى سينه‏اش پُرمو بود. ساق دستشان كشيده، كف دستش درشت و دست‏ها و پاهايش زِبر بود . دست و پاهايش متناسب و استخوان‏هايش صاف و بدون كجى بود .
كف پاهايش كاملاً گود بود . قسمت قوزك پايش به پايين ، خيلى پُر گوشت نبود و آب از روى پايش رد مى‏شد . وقتى به حركت در مى‏آمد ، با قدرت ، قدم بر مى‏داشت . در حال حركت ، كمى متمايل حركت مى‏كرد . با وقار و سريع راه مى‏رفت ، گويا در سرازيرى به سمت پايين در حركت است . هنگامى‏كه به چپ و راست رو مى‏كرد ، با تمام بدن به آن سو رو مى‏كرد . چشمانش به زير افتاده بود و نگاهش به زمين ، طولانى‏تر از نگاهش به آسمان بود . معمولاً خيره خيره ، نگاه نمى‏كرد و به هركس مى‏رسيد ، سلام مى‏كرد .
به او گفتم : گفتار وى را برايم توصيف كن .
گفت : وى ، پيوسته اندوهِ [انجام دادن وظيفه داشت] ، و هميشه در فكر بود . راحتى نداشت و در جايى كه نياز نبود ، سخن نمى‏گفت .گفتارش سنجيده و كامل بود . نه زياد سخن مى‏گفت و نه كم . كلامش متين بود . زشت و سَبُك ، صحبت نمى‏كرد . نعمت و محبّت ديگران ، هر چند كم ، در نظرش بزرگ بود و چيزى از آن را مذمّت نمى‏كرد ، از طعم غذا ، نه تعريف مى‏كرد و نه اظهار ناراحتى مى‏كرد . دنيا ، او را عصبانى نمى‏كرد و وقتى پاى حق در ميان بود ، كسى وى نمى‏شناخت و چيزى در مقابل غضبش تاب مقاومت نداشت تا اين كه حق را پيروز گردانَد . براى اشاره كردن ، با تمامِ دست ، اشاره مى‏كرد و در هنگام تعجّب ، دست خود را بر مى‏گردانْد و در هنگام صحبت ، دست راست را به دست چپ ، نزديك مى‏كرد و با شست راست خود به كف دست چپ مى‏زد . در هنگام غضب ، چهره خود را با ناراحتى بر مى‏گردانْد و در هنگام خوش‏حالى ، چشم به زير مى‏انداخت . خنده‏اش بيشتر تبسّم بود . بسيار زيبا لبخند مى‏زد و در هنگام خنده ، دندان‏هاى سفيدش هويدا مى‏شد .
اين حديث را مدّتى از حسين عليه‏السلام پنهان داشتم . سپس به او گفتم و ديدم قبل از من از دايى‏ام هند ، سؤال كرده است . نيز متوجّه شدم او از پدر خويش درباره رفتار اندرون و بيرون و نشستن و شمايل پيامبر خدا سؤال كرده و چيزى را نپرسيده باقى نگذارده بود .
حسين عليه‏السلام گفت : از پدرم درباره زندگى داخلى پيامبر خدا ، سؤال كردم . پدرم فرمود : «ورود ايشان به هر خانه‏اى ، به خاطر اجازه‏اى كه [از همسران و كسان خود] داشت ، در اختيار خودش بود . و هر گاه به خانه مى‏رفت ، وقت خود را سه قسمت مى‏كرد : يك قسمت براى خداوند ـ تبارك و تعالى ـ ، يك قسمت براى خانواده ، و يك قسمت نيز براى خود . سپس ، قسمت خود را بين خود و مردم ، تقسيم مى‏كرد و اوّل ، خواص وارد مى‏شدند و پس از آن ، ساير مردم ، و چيزى از آن را از ايشان ، دريغ نمى‏فرمود و در مورد قسمت امّت ، روش او اين گونه بود كه اهل فضل را با اجازه دادن به آنها به اندازه فضلشان در دين ، بر ديگران ، ترجيح مى‏داد .
بعضى از آنان ، يك حاجت داشتند ، بعضى دو حاجت و بعضى بيشتر . پس به آنها مى‏پرداخت و آنان را نيز به آنچه باعث اصلاحشان و اصلاح امّت بود (از جمله با جويا شدن از احوالشان و نيز گفتن مطالب لازم)، مشغول مى‏كرد و مى‏فرمود: «افرادِ حاضر ، به افرادِ غايب ، ابلاغ كنند و هر كس به من دسترس ندارد ، حاجتش را به من برسانيد؛ زيرا هر كس نياز نيازمندى را كه خود قادر نيست نيازش را به حاكم برساند، در نزد حاكم مطرح نمايد، خداوند، او را در قيامت ، ثابت‏قدم خواهد فرمود».
در نزد وى فقط همين مطالب مطرح مى‏شد و از هيچ‏كس چيزى جز اينها قبول نمى‏فرمود . همچون پيشاهنگانِ جستجوگر ، وارد مى‏شدند و با دست پُر ، دين‏شناس و قادر به هدايت ديگران ، خارج مى‏شدند» .
[حسين عليه‏السلام] گفت: درباره رفتار بيرونى پيامبر خدا و اين كه در بيرون، چه مى‏كرد، از پدرم سؤال كردم . پدرم فرمود : «پيامبر خدا ، زبان خود را [از سخن گفتن] ، جز در موارد نياز ، حفظ مى‏كرد . در ميان مردم ، تحبيبِ قلوب مى‏كرد و آنان را از خود نمى‏رانْد . كريم [و بزرگ] هر قومى را گرامى مى‏داشت و رئيس آنان قرار مى‏داد . از مردم ، دورى مى‏جُست و خود را از [اعمال و رفتار غفلت‏آورِ] آنان به دور نگه مى‏داشت ، بدون اين كه خوش‏رويى خود را از آنان ، دريغ كند . از ياران خود ، سراغ مى‏گرفت و تفقّد مى‏فرمود و از مردم ، در مورد مسائلى كه بين خود آنان بود ، سؤال مى‏كرد . بدون افراط و تفريط ، نيكى را ستايش و تأييد ، و بدى را تقبيح و بى‏ارزش مى‏كرد . ميانه‏رو بود . و كارهاى متناقض انجام نمى‏داد . هيچ‏گاه غفلت نمى‏كرد ، مبادا مردم ، غفلت كنند يا خسته شوند . در حق ، كوتاهى نمى‏كرد ، و از حقّ ، تجاوز نمى‏كرد . اطرافيان ايشان ، از بهترين مسلمانان نيكوكار بودند ، و برتر و بالاتر از همه نزد وى ، آن كسى بود كه خيرش به همه مى‏رسيد ، و هركس نسبت به ديگران بهتر همدردى و كمك مى‏كرد ، نزد وى ، مقام و منزلتى بزرگ‏تر داشت» .
[حسين عليه‏السلام] گفت : در مورد نشست و برخاست ايشان ، سؤال كردم؟
[پدرم] فرمود : «در نشستن و برخاستن ، همواره به ذكر مشغول بود . در اماكن [عمومى] ، اقامت نمى‏كرد و از اين كار ، نهى مى‏فرمود . هر وقت به مجلسى وارد مى‏شد ، در آخرِ مجلس مى‏نشست و همواره به اين كار ، دستور مى‏داد . با همنشينان خود ، يكسان برخورد مى‏فرمود ، تا كسى گمان نبرد كه ديگرى نزد وى گرامى‏تر است . هر كس با ايشان همنشين مى‏شد ، در مقابل او آن قدر صبر مى‏كرد كه اوّل ، خود او بلند شود و مجلس را ترك كند . هر كس از ايشان حاجتى مى‏خواست ، يا با دست پُر برمى‏گشت و يا در پاسخ ، گفتارى نرم و ملايم ، دريافت مى‏كرد . حُسن خُلق او ، شامل حال همه بود . براى مردم ، همچون پدرى مهربان بود . در مورد حق ، همه در مقابل ايشان ، يكسان بود . مجلس وى ، مجلس بُردبارى ، حيا ، صداقت و امانت بود . صدا در آن‏جا بلند نمى‏شد و از كسى هتكِ حرمت نمى‏گرديد و لغزش كسى بازگو نمى‏شد . همه با هم هماهنگ بودند از روى تقوا با هم رفتار مى‏نمودند برابر و نسبت به هم فروتن بودند ، افرادِ بزرگ‏تر را احترام مى‏كردند و به كودكان ، مهربانى مى‏نمودند و افراد حاجتمند را بر خود ، ترجيح داده ، افراد غريب را پناه مى‏دادند» .
پرسيدم : رفتارش با همنشينان خود ، چگونه بود؟
فرمود : «پيوسته خوش‏رو ، ملايم و خوش‏برخورد بود . سختگير و خشن ، داد و فريادكن و بد زبان نبود . عيبجويى نمى‏كرد ، خيلى شوخى نمى‏كرد ، و از كسى خيلى تعريف نمى‏نمود . در مقابل آنچه كه دوست نمى‏داشت ، خود را به غفلت مى‏زد و به روى خود نمى‏آورد . كسى از وى نااميد نمى‏شد و آرزومندانش محروم نمى‏شدند . سه كار را كنار گذاشته بود : جدال و ستيزه‏جويى ، زياده‏گويى ، و سخن گفتن بيهوده .
و سه كار را در مورد مردم انجام نمى‏داد: كسى را نكوهش و سرزنش نمى‏كرد ، لغزش‏ها و مسائل پنهانى افراد را دنبال نمى‏كرد ، و در موردى تكلّم مى‏فرمود كه اميد ثواب داشت . وقتى صحبت مى‏كرد ، همه ساكت بودند ، چنان كه گويى پرنده‏اى بر روى سر آنها نشسته بود ، و هرگاه سكوت مى‏نمود ، ديگران صحبت مى‏كردند. در حضور ايشان، مجال سخن گفتن را از يكديگر نمى‏گرفتند . اگر كسى در حضور ايشان صحبت مى‏كرد ، سكوت مى‏كرد تا سخن او تمام شود . به هرچه ديگران را مى‏خندانيد ، مى‏خنديد ، و از هر چيز كه ديگران تعجّب مى‏كردند ، تعجّب مى‏كرد . در مقابل افراد غريب كه در گفتار و درخواست ، رفتار درستى نداشتند ، صبر مى‏كرد ، و حتّى ياران ايشان به دنبال چنين افرادى مى‏گشتند . و ايشان مى‏فرمود : "وقتى حاجتمندى را ديديد كه در پىِ برآوردن نياز خويش است ، به او كمك كنيد" و مدح و تمجيد را جز از مؤمن صادق نمى‏پذيرفت و كلام كسى را قطع نمى‏كرد ، مگر زمانى‏كه [ناروا شده ،] از حد مى‏گذشت كه در اين صورت ، كلامش را يا با نهى كردن و يا برخاستن از مجلس ، قطع مى‏كرد» .
او نيز گفت : درباره سكوت پيامبر خدا سؤال كردم . پدرم فرمود : «سكوت وى ، بر پايه چهار [اصل] استوار بود : بردبارى ، حَذَر (احتياط) ، سنجش و تفكّر . و امّا سنجش ، در يكسان نگاه كردن به مردم و يكسان گوش دادن به سخن‏هاى آنان ، و تفكّر وى در امور باقى و امور فانى بود . بردبارى را در عين شكيبايى و صبر دارا بود . چيزى او را عصبانى نمى‏كرد و از كوره به در نمى‏بُرد .
در چهار مورد با دقّت و احتياط ، رفتار مى‏كرد : انجام دادن كارهاى نيك ، تا ديگران به او تأسّى كنند؛ ترك كارهاى زشت ، تا ديگران نيز ترك كنند؛ كوشش و دقّت نظر در اصلاح امّت خويش؛ و اقدام به كارى كه براى همه داراى خير دنيا و آخرت بود.