حدیث فصل دهم: حكمت‏هاى جامع

الرضا عن اللّه‏، ابن أبى الدنيا ـ به نقل از سعيد بن مُسيَّب ـ : لقمان به پسرش گفت: «[بكوش تا] هيچ كار خوش‏آيند و ناخوش‏آيندى براى تو پيش نيايد ، مگر اين كه در باطن خود ، آن را خيرى براى خوش بشمارى» .
پسر لقمان گفت: به اين سفارش تو نمى‏توانم عمل كنم ، مگر بدانم كه مطلب ، همان گونه است كه گفتى .
لقمان گفت: «اى پسرم! همانا خداوند عز و جل پيامبرى را مبعوث كرده است . بيا تا پيش او برويم كه بيان آنچه برايت گفتم ، نزد اوست» .
پسر لقمان گفت: ما را پيش او ببر .
لقمان و پسرش ، هر كدام سوار بر الاغ جداگانه ، به راه افتادند و هر چه زاد و توشه لازم داشتند ، با خود برداشتند. روزها و شب‏ها راه رفتند تا به غارى رسيدند و خود را براى سفر به درون آن غار ، مهيّا كردند . داخل غار شدند و به اندازه‏اى كه خداوند خواسته بود ، در آن راه رفتند ، تا اين كه از غار بيرون آمدند ، در حالى كه روز ، بالا آمده بود و گرما شدّت گرفته بود و آب و توشه تمام شده بود. الاغ‏ها ايستاندند . لقمان و پسرش پياده شدند و الاغ‏ها را از پشت سر ، به سرعت راندند.
وقتى لقمان جلو را نگاه كرد ، ديد سياهى و دودى ، از دور پيداست. پيش خود گفت: «سياهى، درخت است و دود هم آبادى و مردم» .
در حالى كه در حركت بودند ، پاى پسر لقمان ، روى استخوان تيزى رفت . استخوان ، از كف پا فرو رفت و از بالاى آن بيرون آمد. پسر لقمان ، بى‏هوش به زمين افتاد . لقمان ، وقتى متوجّه شد كه پسرش به زمين افتاده ، به سويش پريد و او را به سينه‏اش چسباند . استخوان را با دندان‏هايش بيرون آورد و دستارى را كه همراه داشت ، پاره كرد و به پاى او پيچيد . سپس به چهره پسرش نگريست . چشمانش پر از اشك شد و قطره‏اى از اشكش بر چهره فرزندش افتاد .
پسر ، متوجّه اشك پدر شد و ديد كه پدرش گريه مى‏كند. گفت: پدر جان! دارى گريه مى‏كنى و با اين حال ، مى‏گويى : «اين براى تو خير است» ؟! چه طور اين برايم خير است ، در حالى كه تو مى‏گريى؟ در حالى كه آب و غذا تمام شده و من و تو ، در اين جا مانده‏ايم؟ اگر بروى و مرا رها كنى ، تا زنده‏اى ، در غم و اندوه به سر مى‏برى و اگر با من بمانى ، هر دو مى‏ميريم. پس چه طور اين برايم خير باشد ، در حالى كه تو مى‏گريى؟
لقمان گفت : «گريه‏ام ـ اى پسرم! ـ از آن روست كه من دوست دارم همه دنيايم را فداى تو بكنم ؛ من پدرم و دل پدر ، نازك است . اما اين كه گفتى : چه طور اين كار برايم خير است؟ شايد آنچه از تو دور شده ، بزرگ‏تر از اين بلايى باشد كه بدان گرفتار آمده‏اى و شايد آنچه بدان گرفتار شده‏اى ، آسان‏تر از آن باشد كه از تو دور شده است» .
لقمان ، در اين حال كه با پسرش حرف مى‏زد ، بار ديگر جلوى خود را نگاه كرد ؛ ولى آن دود و سياهى را نديد و پيش خود گفت : «مگر آن‏جا چيزى نديديم؟» و گفت: «حتما ديدم ؛ ولى شايد خداوند ، براى آنچه ديدم ، چيز تازه‏اى پيش آورده باشد!» .
در همين فكر بود كه جلوى خود را نگاه كرد . ديد شخصى سوار بر اسب ابلق ، به طرف او مى‏آيد و لباس سفيد و دستار سفيدى دارد كه هوا را صاف و روشن مى‏كند. پيوسته با گوشه چشم ، به او نگاه مى‏كرد تا اين كه نزديك شد ؛ ولى از او پنهان شد . سپس فرياد زد و گفت: آيا تو لقمانى؟
گفت: «آرى» .
گفت: حكيم تويى؟
گفت: «چنين مى‏گويند ، و پروردگارم مرا چنين وصف كرده است» .
گفت: اين پسر سفيه تو ، چه مى‏گويد؟
گفت: «اى بنده خدا! تو كيستى كه من سخن تو را مى‏شنوم ، ولى روى تو را نمى‏بينم؟» .
گفت: من جبرئيل هستم . مرا كسى جز فرشته مقرّب و پيامبر مرسَل نمى‏بيند. اگر اين نبود ، مرا مى‏ديدى. اين پسر سفيه تو ، چه مى‏گويد؟
لقمان ، پيش خود گفت: «اگر تو جبرئيلى ، خودت به آنچه پسرم گفته ، آگاهى» .
جبرئيل عليه السلام گفت: من وظيفه‏اى نداشتم جز اين كه شما را حفظ كنم . با من بياييد . پروردگارم به من فرمان داد كه اين شهر و اطراف آن را و هر چه را در آن است ، فرو برم . آن‏گاه ، مرا خبر كردند كه شما مى‏خواهيد به اين شهر بياييد . از اين رو ، از خدا خواستم كه هر طور خود اراده مى‏كند ، شما را از برخورد با من باز دارد . پس خداوند عز و جل شما را با آنچه پسرت بدان گرفتار شد ، از برخورد با من بازداشت و اگر آن گرفتارىِ پسرت نبود ، شما را هم با ديگران فرو مى‏بردم .
سپس جبرئيل عليه السلام به پاى پسر لقمان دست كشيد ، او به پا خاست ، و به ظرف غذا دست كشيد، پر از غذا شد ، و به ظرف آب دست كشيد، پر از آب شد . سپس آن دو و الاغ‏هايشان را حمل كرد و مانند پرنده پروازشان داد تا به خانه‏اى رسيدند كه چند شبانه‏روز بود از آن خارج شده بودند.